TEKNOLOJİNİN PSİKOLOJİ ALANINDA OLUMLU VE OLUMSUZ ETKİLERİ
Teknolojik gelişim ve yeniliklerin insan için önemi büyüktür. Söz konusu gelişmelerin ve yeniliklerin çok fazla çeşit barındırması ve kişinin hayatını kolaylaştıran teknolojinin sağladığı olanaklardan vazgeçebilmek neredeyse imkânsızdır. Bu noktada teknolojik araçlar, smart telefonlar, tabletler, bilgisayar ve internet dünyası insan için vazgeçilmez bir parça haline gelmiştir. Her ne kadar yaşamı kolaylaştırsa da kişinin var oluşunu teslim alan bir vasıtaya dönüşmüştür. Bu teslim en uç noktalarda bağımlılığı akla getirmektedir. Bunun neticesinde bir takım faaliyetlerin uzun sürelerle yapılması kişinin psikolojik anlamda hayat kalitesine zarar verebilmektedir (Gökel, 2020: 42).
Yaşamın ayrılmaz bir parçası durumuna gelen teknolojik bir ürün ilk olarak kişinin veya bir grubun bilişsel tutumlarınave davranışlarına farklı bir boyut kazandırmaktadır. Akabinde yaşanan değişim kişinin bir toplumun parçası olmasından ötürü toplumsal davranışlarında da etkili olacaktır. bugün itibariyle iletişim ve eğlence gibi alanlarda çoğunlukla kullanılan teknolojik ürünlerin kişiler ve bilhassa yoğun kullanımı sebebiyle gençler üstünde yarattığı etkiler ve bunun sonucunda sosyal etkileşimlerinin ne şekilde değiştiğinin bilinmesi önemlidir (Beşli, 2007: 59).
Teknolojik gelişmeler içinde bilişim teknolojilerinin süratli gelişimi kapsamında internet, yaşamın vazgeçilmezi olmuştur. İnternetin, kısa bir zaman içinde milyonlarca kişiyeulaşması kültür, yaş, eğitim seviyesi farklı olsa da pek çokkişiyi etkisi altına aldığı açıktır. Ögel (2012) bu olguyu vurgulamak adına internetin gelişimiyle yeni bir asırdan söz edilmesi gerektiğini ifade etmiştir. Bunun en önemli sebebi isediğer teknolojilerin de kişilerin yaşamlarına etkisi olduğu,fakat internetin tüm toplumsal yapı üzerinde bir değişim yarattığı gerçeğidir.
Gelişen teknoloji kişiler için olumlu ve olumsuz pek çok etkiyi de beraberinde getirmiştir. Bir araştırmada teknolojik etkilerin kişiler üzerinde oluşturduğu olumsuz durumlarincelenmiştir. Buna göre internet bağımlılığı, dijital oyun bağımlılığı, sosyal medya bağımlılığı, akıllı telefon bağımlılığı, FoMO ve Nomofobi rastlanan bulgular arasındayer almaktadır. Ayrıyeten bu olumsuz haller ile alakalı olan psikolojik etkenlerin literatüre göre genellikle kişilerde en fazla yalnızlık, mutsuzluk, yaşam doyumunda düşüklük, dikkat eksikliği ve kaygıyı ortaya çıkardığına rastlanmaktadır. Tüm bunlar özellikle ergenlerde ve genç yetişinkilerde kiüniversite öğrencileri de dâhil edildiğinde akademik yaşamdanegatif yönlü durumları ortaya çıkarmaktadır (Gezgin, 2019: 241).
Dijital teknoloji kullanımının, okul öncesi ve okul dönemindeki çocuklarda ortaya çıkardığı olumsuzluklar isegenel olarak dikkat problemleri, agresif hareketler, fiziksel aktiviteden yoksunluk, beslenme sorunları ve uyku problemleriyle ilişkilendirilmiştir. Çok fazla teknolojik aygıtkullanımında; oyun, yemek ve uykuya ayrılması gereken vaktin kötüye kullanımı görülmektedir. Ayrıyeten çocuk yaş grubunda yer alanların bilişsel ve duygusal gelişimler üzerine kaygı uyandıran sonuçlar için de zemin oluşmaktadır. Toplumkaynaklı çalışmalarda, erken çocukluk evresinde teknolojik cihazların çok fazla kullanımı, çocuk yaş gruplarında bilişsel, dilsel, sosyal, duygusal ve motor gelişiminin gecikmesineneden olduğu yönünde sonuçları ortaya çıkarmıştır. Söz konusu sonuçların ortaya çıkmasının nedenleri ise şöyle belirtilmiştir; aşırı izleme, yetişkinleri için hazırlanan içeriklerin izlenmesi, televizyon çalışırken aile ve çocuk etkileşiminin düşmesi ve aşırı sosyal medya kullanımıdır(Mustafaoğlu vd., 2018. 233).
Teknolojinin etkilerine dair yapılan bazı araştırmalardada, doğru bir seçimle bilgisayar oyunlarının etkin ve kalıcı öğrenme amacıyla kullanılabileceğinden bahsedilmektedir. Bu noktada uygun öğrenme ortamlarının oluşumu mümkündür. Doğru bir şekilde seçilen bilgisayar oyunları, özellikle çocuk için değerlendirme yapabilme, yargılama becerisi, verilerinişlenmesi, mantıklı düşünebilme, alternatiflerin göz önüne alınması, planlama, olası sonuçların etkileşimleri üzerindedüşünme, görselleştirme, tecrübe, özgünlük ve eleştirel düşünme gibi strateji kullanabilmeye kadar pek çok beceriyive yeteneği zenginleştirmektedir (https://yetiskin.tbm.org.tr/).
Teknolojik yenilikler içinde en fazla göze çarpan değişikliklerden birisi de yeni iletişim araçlarıdır ki bunlara karşı geliştirilen bağımlılık madde bağımlılığı ile eş değer tutulmaktadır. Madde bağımlılığında başvurulan maddenin ya da ilacın kişinin zihninde ortaya çıkardığı etkiye eş değer biçimde bir bedensel ve manevi bağımlılık hissi yaratanteknolojik araçlar, insanda âdeta karşı koyması olanaksız bir arzuyu ortaya çıkarmaktadır. Teknoloji bağımlılığı kapsamında her ne kadar madde bağımlılığı gibi ağır travmatik semptomlar ortaya çıkmasa da psikolojik değişim, sosyal yaşamı etkilemekte ve depresyon semptomları bakımından önemli benzerlikler ortaya çıkarmaktadır. Ötekibağımlılık türlerinde de olduğu üzere teknoloji bağımlılığında da kişi, herhangi bir teknolojik ürünü aşırı kullanmakta, erişemediğinde yoksunluk belirtileri yaşamakta ve bu halinnegatif yönlü tesirleriyle savaşmak mecburiyetinde kalmaktadır (https://insamer.com/).
Sunar (2018) Teknolojinin gelişimiyle kişilerin hayatstandartlarının artığı teknolojiyle beraber bireylerin çok daha az çalışarak daha çok üretime imza attıkları ve kendisi içindaha çok zaman ayırmaya başladığını ifade etmiştir. Bilgi toplumunda, kişiselliğin ön plana çıkmasıyla bireyin topluma karşı yabancılaşma yaşadığı da görülmektedir. Teknolojinin aşırı ve bilinçsiz bir şekilde kullanımı stres, yorgunluk gibi psikolojik sorunları da beraberinde getirmiştir. Bireylerteknolojinin süratli temposuna maruz kalmaktadır. Böylecekişiler duygusallıklarından uzaklaşmaktadır. İnternet ve sosyal medya şeklinde ifade edilen olgular aile ortamında iletişimkopukluklarına neden olmaktadır. Akıllı telefon uygulamaları yeni bir bağımlılık şekli olarak bilhassa genç yaşta yer alan kişilerde nomofobi gibi rahatsızlıkları ortaya çıkartmaktadır.
Genel olarak teknolojik yenilikler kapsamında internet bağımlılığında en fazla rastlanan psikiyatrik bozukluklar şöyledir: Anksiyete bozukluğu % 10 Psikotik bozukluk % 14 Depresyon veya distimik bozukluk % 25 Duygudurum bozukluğu % 33 Madde kullanımı % 38 Tüm bunların yanısıra dikkat eksikliğine, hiperaktivite bozukluğuna, sosyal fobilere, hafif depresyonlara da rastlanmaktadır (https://yetiskin.tbm.org.tr/)
Bütün bunlara ek olarak teknoloji ile psikolojinin birleşmesiyle ortaya çıkan bazı katkılar ve risklerin olduğu tespit edilmiştir. Teknoloji her alanda olduğu gibi ruh sağlığı alanında da hızla etkisini göstermektedir. Tüm dünya da psikoterapi alanında saygın üniversitelerde araştırma enstitüleri kurulmuş, üzerine sürekli genişleyen devasa bir literatür oluşmuştur. Sanal Gerçeklik Terapisi birçok hastanın kaygı bozukluğu tedavisinde, destekleyici bir yöntem olarak, başarılı sonuçlar vermektedir.
İlk uygulamalar ABD de savaş gazisi askerlerin travma tedavisinde kullanılmış, alınan başarılı sonuçlar diğer kaygı bozukluklarında da, tedavi ortamlarının gelişmesine sebep olmuştur. Teknolojinin ilerlemesi ile birlikte, artık terapistlerin kullanımına uygun yazılımlar üretilmiştir. Yazılım, psikoterapistler için üretilmiş, üç boyutlu görüntülerden oluşmakta donanım ise cep telefonu, herhangi bir bilgisayar ve VR gözlük ile sağlanmaktadır. Psikolojinin teknoloji ile bu buluşması, psikoterapide yeni bir dönemin başladığına işaret etmektedir.
Bu teknolojileri kullanarak Psikoterapi alanında verilen etkili hizmetler arasında araç kullanma fobisi, kapalı alan korkusu, hayvan korkusu, sosyal fobi, sınav kaygısı, uçak fobisi, yükseklik fobisi, iğne fobisi gibi hayatın her noktasına etkisi bulunan fobilerin terapisinde büyük yardım sağlamaktadır.
Teknolojinin Psikoloji alanına diğer bir etkisi de online terapi olanağının daha çok gündeme gelmesidir. Online terapinin avantajlarının yanında bazı riskleri de olduğu göz ardı edilemez. Danışan ve terapist arasındaki sıcak iletişimin, uygun ortamın sağlanmasının daha zor olacağı bir platform olmasının yanında vakti olamadığı ya da herhangi bir nedenden dolayı bulunduğu yerden çıkamadığı durumlarda bile terapi alımını sağlayan bir çözüm yoludur.
Bunların yanında, icat edilmiş olan giyilebilir teknolojinin de bazı olumsuz yanları fark edilmiştir. Kola takılan Fitbit ya da sıradan bir yüzükten pek de farkı olmayan Oura gibi giyilebilir teknolojiler, gün içinde ne kadar aktif olunduğunu takip ederek bize verdiği geri bildirimle öz farkındalığımızın artmasına yardımcı olmuştur. Gün içinde attığımız adımdan anlık kalp ritmimize kadar birçok fiziksel ve fizyolojik aktiviteyi niceliksel olarak takip edebilmek mümkün kılmıştır. Geliştirilen bu teknolojinin ardından “Her gün kaç adım attığımızı takip etmek insan psikolojisini nasıl etkiliyor ?” düşüncesi psikoloji bilimcilerinin bu konudaki çalışmalarına hız vermiştir. Bunun ardından yapılan araştırmalar sunucunda kaç adım attığını takip eden insanların yürümeyi eğlenceli bir aktiviteden ziyade bir iş olarak algılamaya başladığı tespit edilmiştir. Bu verilerin ardından insan psikolojisini böylesine olumsuz etkileyen cihazların çözüm olarak tasarımlarının değiştirilmesi söz konusu olmuştur.
Genel olarak bakıldığında teknolojinin bilinçsiz kullanımı sonucu, birçok ruhsal sorun ortaya çıkmakta. Yanlış internet kullanımı ve sosyal ağlarda gereğinden fazla vakit harcanması çocuklarda ve hatta yetişkinlerde “Dikkat Eksikliği” ve “Hiperaktivite Bozukluğu” (DEHB) diye bilinen bilişsel ve davranışsal bir soruna sebep olabiliyor. Yanlış kullanılan teknolojinin insan psikolojisi üzerinde olumsuz etkileri olmasının yanında tedavi etmeyi kolaylaştıran teknolojilerin kullanımı terapistlerin yardım etmelerini kolaylaştırıyor.
